In hoeverre kan het gemiddelde Vlaamse landbouwbedrijf voorzien in een volwaardige vergoeding voor de ingezette productiefactoren grond, bedrijfskapitaal en arbeid? Afhankelijk van de invalshoek zijn er diverse inkomensindicatoren mogelijk.
Lees meer

Op deze pagina wordt het landbouwinkomen bekeken vanuit een bedrijfseconomische invalshoek. De cruciale vraag bij het beoordelen van de bedrijfseconomische inkomensindicatoren is in hoeverre het gemiddelde Vlaamse landbouwbedrijf kan voorzien in een volwaardige vergoeding voor de ingezette productiefactoren grond, bedrijfskapitaal en arbeid. Afhankelijk van de productiefactoren die onder de loep genomen worden en of die al of niet intern (eigen) of extern (betaald) aan het bedrijf zijn, verschilt de inkomensindicator die in beschouwing wordt genomen.

Achter de berekeningen zit een methode, gebaseerd op een onderverdeling van de kosten in nonfactorkosten en factorkosten . Voor meer info hierover én voor de definities van de gehanteerde inkomensindicatoren verwijzen we naar de methodologiepagina rond inkomensindicatoren. De resultaten zijn afkomstig van een 600-tal land- en tuinbouwbedrijven die deel uitmaken van het Landbouwmonitoringsnetwerk (LMN) dat wordt beheerd door het Agentschap Landbouw en Zeevisserij van de Vlaamse overheid.  

De indicator presenteert de resultaten voor de gespecialiseerde glastuinbouwbedrijven. De resultaten zijn geëxtrapoleerd naar de totale Vlaamse glastuinbouw, zodat ze representatief zijn voor de beroepsmatige Vlaamse glastuinbouw.

Bij de interpretatie van de indicatoren is het raadzaam tevens rekening te houden met onderstaande structuurbeschrijvende parameters. Deze kunnen nl. impact hebben op de opbrengsten en kosten.

Let op: de oppervlakte betreft de totale gemiddelde oppervlakte, dus niet enkel de beschutte oppervlakte.

1    BEDRIJFSECONOMISCHE INKOMENSINDICATOREN, IN EURO PER BEDRIJF

Onderstaande figuur geeft voor de periode 2012-2021 een overzicht van het factorinkomen , het bedrijfsinkomen , het familiaal arbeidsinkomen en het nettobedrijfsresultaat voor de gespecialiseerde glastuinbouwbedrijven. De resultaten zijn uitgedrukt in euro per bedrijf, waardoor naast de rendabiliteit van de bedrijven de bedrijfsgrootte en het aantal arbeidskrachten een belangrijke rol spelen in de grootte van de indicator.

Het factorinkomen van de glastuinbouw in Vlaanderen schommelt in de periode 2012-2021 tussen de 236.100 en 562.300 euro per bedrijf. In 2013 is dat het laagst en in 2018 het hoogst. De volatiliteit is hiermee duidelijk. Desondanks scoort de glastuinbouw hier wel het hoogst van alle in beschouwing genomen sectoren.

Als we focussen op de meest recente boekjaren, dan zien we kleine schommelingen in het factorinkomen; waar het in 2020 lichtjes toenam met 5.100 euro, neemt het in 2021 af met 8.200 euro om te landen op 539.600 euro per bedrijf. In 2021 stegen de totale opbrengsten met 131.300 euro ten opzichte van 2020. Maar aangezien de nonfactorkosten met 139.500 euro per bedrijf harder stegen dan de opbrengsten, neemt het factorinkomen toch af. Hoewel dit in 2019 en 2020 minder speelt, hebben schaaleffecten vaak een niet te onderschatten rol in de evolutie van de inkomensindicatoren. Zo is de oppervlakte van 2012 t.e.m. 2021 toegenomen van 3,2 hectare tot ruim 6,2 hectare (met een uitschieter in 2018 van ruim 6,5 hectare). In 2021 nam de gemiddelde oppervlakte toe met bijna 0,3 hectare ten opzichte van 2020.

Om van het factorinkomen naar het bedrijfsinkomen te gaan worden de externe productiefactoren in rekening gebracht. Mede aangezien de inzet van externe arbeid in de glastuinbouw (over de periode 2012-2021 gemiddeld 7,6 VAK), gemiddeld genomen, zeer hoog is, is het verschil tussen het factorinkomen en het bedrijfsinkomen heel groot. Het bedrijfsinkomen van de glastuinbouw ligt in de periode 2012-2021 tussen de 94.700 euro en 319.700 euro per bedrijf. De glastuinbouw kent (van de in beschouwing genomen sectoren) de hoogste inzet van externe arbeid.

Het verschil tussen het bedrijfsinkomen en het familiaal arbeidsinkomen (FAI) is minder groot dan het verschil tussen het factor- en bedrijfsinkomen. Dat geeft aan dat het belang van de fictieve pacht en rente minder groot is dan dat van de betaalde factorkosten .

Het FAI voor de glastuinbouw schommelt in de periode 2012-2021 tussen 89.900 euro (2013) en 300.200 euro per bedrijf (2018). Hiervan dient de arbeid van de bedrijfsleider en (eventuele) meewerkende gezinsleden te worden vergoed. Voor de bedrijven gespecialiseerd in glastuinbouw zijn er, gemiddeld over 2012-2021, 2,0 familiale arbeidskrachten (FAK).

Als alle productiefactoren een ‘voldoende’ vergoeding ontvangen, dus ook de eigen arbeid van de bedrijfsleider en meewerkende gezinsleden, resteert het nettobedrijfsresultaat (NBR). Het verschil tussen het FAI en het NBR is groot aangezien de vergoeding voor eigen arbeid een zware (aangerekende) kostenpost is. In de periode 2012-2021 was het NBR enkel in 2013 negatief. In de andere jaren scoorde de glastuinbouw steeds een positief NBR. Met uitzondering van 2013 konden dus alle productiefactoren worden vergoed en resteerde er ruimte voor een vergoeding van het ondernemerschap (winst). 2018 was, gemiddeld genomen, voor de glastuinbouw het beste jaar met een NBR van 205.300 euro per bedrijf.

2    BEDRIJFSECONOMISCHE INKOMENSINDICATOREN, IN EURO PER ARBEIDSKRACHT

Wanneer de indicatoren uitgedrukt worden in euro per bedrijf, speelt de bedrijfsgrootte en het aantal arbeidskrachten een grote rol en dat maakt het lastig om de resultaten te interpreteren. In dit deel worden de indicatoren daarom eveneens uitgedrukt per deler. Hierbij ligt de klemtoon op arbeid als belangrijke productiefactor. Voor het factorinkomen waarbij zowel de vergoeding voor externe als interne (eigen) arbeid nog niet in rekening gebracht is, geldt het aantal voltijdse arbeidskrachten (VAK) als deler. Voor de drie andere indicatoren waar de externe arbeid al meegenomen is als kost, is dat het aantal familiale arbeidskrachten (FAK). Onderstaande figuur geeft de vier inkomensindicatoren weer voor de periode 2012-2021 en dit uitgedrukt per VAK of per FAK. 

Bij sectoren met een hoog aantal VAK en dan met name inzet van externe arbeid, zoals ook bij de glastuinbouw vaak het geval is, kan het voorkomen dat het factorinkomen per voltijdse arbeidskracht een pak lager uitvalt dan het bedrijfsinkomen per familiale arbeidskracht .

Het bedrijfsinkomen per familiale arbeidskracht is een interessante indicator. Hier zijn de externe productiefactoren tegen werkelijke kosten meegenomen en weerspiegelt de indicator de vergoeding voor de interne productiefactoren per familiale arbeidskracht. Voor de glastuinbouw schommelt het bedrijfsinkomen per FAK in de periode 2012-2021 tussen de 46.700 euro en 160.800 euro per FAK. In de figuur is inderdaad duidelijk dat voor de glastuinbouw het bedrijfsinkomen per FAK op een hoger niveau ligt dan het factorinkomen per VAK. Bij de landbouwsectoren (met een zeer geringe inzet van externe arbeid) zien we dit nergens.

Het familiaal arbeidsinkomen (FAI) per familiale arbeidskracht is de vergoeding voor de eigen arbeid per familiale arbeidskracht. De glastuinbouw scoort in de periode 2012-2021 een minimale FAI per FAK van 44.300 euro in 2013 tot het maximum van 148.200 euro per FAK in 2018.

Het nettobedrijfsresultaat (NBR) per familiale arbeidskracht is voor de glastuinbouw in de periode 2012-2021 – zoals de cijfers uitgedrukt in euro per bedrijf al lieten zien met uitzondering van 2013 steeds positief, wat betekent dat de productiefactoren voldoende vergoed worden en er ook een vergoeding voor het ondernemersrisico (winst) resteert. Echter, hier worden gemiddelde cijfers gepresenteerd, wat inhoudt dat er (binnen een sector) bedrijven zijn die beter presteren en dat er bedrijven zijn die minder presteren.

Een te sterke klemtoon op het NBR alleen is echter niet altijd opportuun. Het bedrijfsinkomen en het arbeidsinkomen blijven zeer interessante indicatoren. Die geven het inkomen aan dat overblijft als vergoeding voor alle interne productiefactoren in het geval van het bedrijfsinkomen en wat overblijft voor de vergoeding van de eigen arbeid in het geval van het arbeidsinkomen. Voor die laatste is het in principe aan de landbouwer om te beoordelen of dat voldoende is voor zijn/haar gemaakte arbeidsuren.

In feite is het de combinatie van inkomensindicatoren die helpt om het rendabiliteitsplaatje in één beeld te vangen. Een negatief NBR geeft dus niet noodzakelijk aan dat de activiteit verlieslatend is. Er kan nog een voldoende inkomen zijn. Alleen ontvangt de landbouwer niet altijd loon naar werk en moet die veel uren presteren voor een lage vergoeding per uur om aan dat inkomen te raken.

Tot slot geldt dat er – voor alle inkomensindicatoren – grote verschillen zijn tussen sectoren, een belangrijke volatiliteit over de jaren heen binnen de sectoren, en binnen één sector grote verschillen tussen de bedrijven. Bovenstaande figuren geven gemiddeldes weer voor de glastuinbouw per jaar, waardoor de verschillen tussen de individuele bedrijven niet zichtbaar zijn. Er zijn zowel bedrijven met een negatief BI per FAK als bedrijven met een zeer groot BI per FAK. En dit aandeel schommelt naargelang het een goed of een slecht jaar is. Echter, voor alle sectoren en ook in ‘slechte’ jaren is er altijd een bepaald percentage bedrijven dat erin slaagt om een voldoende vergoeding voor de productiefactoren te realiseren. Andersom zijn er ook tijdens ‘goede’ jaren bedrijven die hun productiefactoren onvoldoende vergoed zien. De financiële inkomensindicatoren tonen een identiek patroon.