Be­drijfs­eco­no­mi­sche in­ko­mens­in­di­ca­to­ren: sectoren

Op deze pagina wordt het landbouwinkomen bekeken vanuit een bedrijfseconomische invalshoek. De cruciale vraag bij het beoordelen van de bedrijfseconomische inkomensindicatoren is in hoeverre het gemiddelde Vlaamse landbouwbedrijf kan voorzien in een volwaardige vergoeding voor de ingezette productiefactoren grond, bedrijfskapitaal en arbeid. Afhankelijk van de productiefactoren die onder de loep genomen worden en of die al of niet intern (eigen) of extern (betaald) aan het bedrijf zijn, verschilt de inkomensindicator die in beschouwing wordt genomen.

Achter de berekeningen zit een methode, gebaseerd op een onderverdeling van de kosten in nonfactorkosten De nonfactorkosten bestaan uit de variabele kosten, de afschrijvingen (= aangerekende nonfactorkosten) en een aantal vaste betaalde nonfactorkosten (zoals administratiekosten, verzekeringen e.d.). Meer info en factorkosten Factorkosten zijn kosten die met de inzet van productiefactoren (grond, bedrijfskapitaal en arbeid) gepaard gaan. Deze kunnen zowel betaald (voor externe productiefactoren), als aangerekend zijn (voor de eigen, interne productiefactoren). Meer info . Voor meer info hierover én voor de definities van de gehanteerde inkomensindicatoren verwijzen we naar de methodologiepagina rond inkomensindicatoren. De resultaten zijn afkomstig van een 600-tal land- en tuinbouwbedrijven die deel uitmaken van het Landbouwmonitoringsnetwerk Het Landbouwmonitoringsnetwerk van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij houdt bedrijfseconomische boekhoudingen bij van een groep Vlaamse land- en tuinbouwers die representatief is voor de Vlaamse land- en tuinbouw. Meer info (LMN) dat wordt beheerd door het Agentschap Landbouw en Zeevisserij van de Vlaamse overheid.  

Deze indicator presenteert de resultaten voor de totale landbouw waarbij alle deelsectoren zijn opgenomen, voor de landbouw en tuinbouw apart en voor een aantal belangrijke sectoren van gespecialiseerde bedrijven. Binnen de tuinbouw is telkens geopteerd voor glasgroenten en fruit. Voor de landbouw zijn dat varkens, melkvee, vleesvee en akkerbouw. Sectoren met een beperkt aantal waarnemingen en sectoren die heterogeen zijn, hebben ze niet geselecteerd. Waar gesproken wordt over ‘landbouw’ of ‘tuinbouw’ zijn alle deelsectoren opgenomen in het resultaat, inclusief deelsectoren die niet apart zijn geselecteerd. De resultaten hebben betrekking op de periode 2019-2023. De resultaten zijn geëxtrapoleerd naar de totale Vlaamse land- en tuinbouw, zodat ze representatief zijn voor de beroepsmatige Vlaamse land- en tuinbouw.  

1    BEDRIJFSECONOMISCHE INKOMENSINDICATOREN PER SECTOR, IN EURO PER BEDRIJF

Onderstaande figuur geeft een overzicht van het vijfjarig gemiddelde voor de periode 2019-2023 van het factorinkomen Het factorinkomen is de vergoeding voor alle ingezette productiefactoren (grond, bedrijfskapitaal en arbeid) en dit ongeacht of die extern (betaald) of eigen (aangerekend) zijn aan het bedrijf. Meer info , het bedrijfsinkomen Het bedrijfsinkomen is wat overblijft voor de vergoeding van de inzet van de eigen (aangerekende) productiefactoren: grond, bedrijfskapitaal en arbeid. Meer info , het familiaal arbeidsinkomen Het familiaal arbeidsinkomen (FAI) is wat overblijft als vergoeding voor de arbeid van de bedrijfsleider en (eventuele) meewerkende gezinsleden. De betaalde factor- en aangerekende factorkosten voor grond en bedrijfskapitaal (fictieve pacht en fictieve rente) zijn hierbij wel al in rekening gebracht Meer info en het nettobedrijfsresultaat Het nettobedrijfsresultaat (NBR) geeft aan in welke mate de totale opbrengsten al of niet toereikend zijn om de totale kosten, inclusief de aangerekende, te dekken. Het is de vergoeding voor het ondernemersrisico (winst/verlies) en het management van de bedrijfsleider. Meer info voor de totale landbouw (som van land- en tuinbouw), land- en tuinbouw apart en een aantal sectoren binnen de land- en tuinbouw. De resultaten zijn uitgedrukt in euro per bedrijf, waardoor naast de rendabiliteit van de bedrijven de bedrijfsgrootte en het aantal arbeidskrachten een belangrijke rol spelen in de grootte van de indicator.

Het factorinkomen is over de periode 2019-2023 opvallend hoger voor de tuinbouw (375.600 euro) dan voor de landbouw (119.500 euro per bedrijf). Het zijn vooral de bedrijven met glasgroenten die met een factorinkomen van 607.200 euro het gemiddelde van de tuinbouw omhoogstuwen. De fruitteeltbedrijven, die ook tot de tuinbouw behoren, scoren met een factorinkomen van 297.500 euro per bedrijf aanzienlijk lager. Ook binnen de landbouw zijn duidelijke verschillen merkbaar: de melkveebedrijven (148.800 euro) en varkensbedrijven (133.900 euro) scoren een pak hoger dan de akkerbouwbedrijven (81.100 euro) en vooral de vleesveebedrijven (49.200 euro).

Afhankelijk van de sector is het verschil tussen het factor- en bedrijfsinkomen (BI) aanzienlijk. Vooral in de tuinbouw is dat het geval en binnen de tuinbouw springen de bedrijven met glasgroenten eruit. De tuinbouw telt een aantal grote bedrijven met hoge kosten voor externe, dus niet-familiale arbeid, en voor bedrijfskapitaal. De glasgroentebedrijven stellen het hoogste aantal externe arbeiders tewerk: 9,7 voltijdse arbeidskrachten (VAK) over de periode 2019-2023. De fruitteelt volgt met 5,8 VAK externe arbeiders. In de landbouw daarentegen bedraagt de inzet van externe arbeid amper 0,1 VAK. Het verschil tussen factor- en bedrijfsinkomen is daardoor een stuk minder dan in de tuinbouw. De glasgroenten realiseren een bedrijfsinkomen van 356.000 euro per bedrijf, 251.200 euro lager dan het factorinkomen. Fruit landt op 167.500 euro per bedrijf. Over de periode 2019-2023 scoren de melkveebedrijven met 125.000 euro het hoogste bedrijfsinkomen in de landbouw, gevolgd door varkens met 118.800 euro. Akkerbouw volgt op enige afstand met 60.500 euro en de vleesveebedrijven zijn met een bedrijfsinkomen van 36.300 euro de hekkensluiter. Akkerbouw en vleesvee tellen over het algemeen een groter aantal kleinere bedrijven en dat speelt hier mee.

Het verschil tussen het bedrijfsinkomen Het bedrijfsinkomen is wat overblijft voor de vergoeding van de inzet van de eigen (aangerekende) productiefactoren: grond, bedrijfskapitaal en arbeid. Meer info en het familiaal arbeidsinkomen Het familiaal arbeidsinkomen (FAI) is wat overblijft als vergoeding voor de arbeid van de bedrijfsleider en (eventuele) meewerkende gezinsleden. De betaalde factor- en aangerekende factorkosten voor grond en bedrijfskapitaal (fictieve pacht en fictieve rente) zijn hierbij wel al in rekening gebracht Meer info (FAI) is minder groot dan het verschil tussen het factor- en bedrijfsinkomen. Dat geeft aan dat het belang van de fictieve pacht en rente minder groot is dan dat van de betaalde factorkosten Factorkosten zijn kosten die met de inzet van productiefactoren (grond, bedrijfskapitaal en arbeid) gepaard gaan. Deze kunnen zowel betaald (voor externe productiefactoren), als aangerekend zijn (voor de eigen, interne productiefactoren). Meer info . Bij het FAI is er nog steeds een duidelijk verschil tussen de tuinbouw (197.400 euro) en de landbouw (83.200 euro). Ook hier zijn het de glasgroentebedrijven die het FAI van de tuinbouw omhoogstuwen. Het FAI van de glasgroentebedrijven bedraagt 331.300 euro, terwijl de fruitteeltbedrijven een FAI van 148.800 euro per bedrijf halen. De spreiding binnen de sectoren in de landbouw is minder groot, maar zeker niet onbestaand. De melkveebedrijven behalen over de periode 2019-2023 met 108.800 euro het hoogste FAI, terwijl de vleesveebedrijven met een FAI van 24.300 euro per bedrijf het met een pak minder moeten stellen.

Als alle productiefactoren een ‘voldoende’ vergoeding ontvangen, resteert het nettobedrijfsresultaat Het nettobedrijfsresultaat (NBR) geeft aan in welke mate de totale opbrengsten al of niet toereikend zijn om de totale kosten, inclusief de aangerekende, te dekken. Het is de vergoeding voor het ondernemersrisico (winst/verlies) en het management van de bedrijfsleider. Meer info (NBR). Er zijn duidelijke verschillen tussen de sectoren, maar het verschil tussen het FAI en het NBR is zeer groot. Dat komt omdat de vergoeding voor eigen arbeid een zware (aangerekende) kostenpost is. Deze vergoeding is afhankelijk van het aantal familiale arbeidskrachten (FAK) en het aantal gewerkte uren per FAK en verschilt sterk tussen de sectoren. Voor de landbouwbedrijven zijn er, gemiddeld over de periode 2019-2023, 1,6 familiale arbeidskrachten (FAK), voor de tuinbouw is dat 1,8 FAK. De glasgroentebedrijven tellen met 1,9 FAK het hoogste aantal, gevolgd door melkvee (1,8 FAK). Dit is een groot verschil met de varkensbedrijven (1,5 FAK), vleesvee (1,4 FAK) en akkerbouw (1,2 FAK), wat uiteraard ook impact heeft op de vergoeding voor eigen arbeid. 

Over de jaren 2019-2023 slagen de tuinbouwbedrijven er gemiddeld genomen in om met ruim 105.400 euro per bedrijf een positief NBR te behalen. Dat betekent dat ze alle productiefactoren kunnen vergoeden én er nog een vergoeding voor het ondernemerschap (winst) resteert. Opnieuw drijven de glasgroentebedrijven de indicator omhoog. Hun NBR bedraagt over de periode 2019-2023 gemiddeld 237.400 euro per bedrijf, waardoor ze er ruimschoots in slagen om alle ingezette productiefactoren te vergoeden. Op de fruitteeltbedrijven ligt het NBR in dezelfde periode met 70.400 euro per bedrijf een stuk lager, maar is nog (ruim) voldoende om de eigen arbeid (volledig) te belonen. De resultaten voor fruit liggen sinds 2014 met de boycot in het kader van de Ruslandcrisis structureel lager dan de jaren daarvoor. Vanaf 2019 worden weer betere resultaten behaald.

Ook de landbouwbedrijven behalen met 17.600 euro per bedrijf over de periode 2019-2023 een positief NBR. Echter, er zijn wel duidelijke verschillen tussen de verschillende landbouwsectoren. Binnen de landbouwsectoren worden, over de afgelopen vijf jaar, de ingezette productiefactoren het best vergoed op de varkens-, melkvee- en akkerbouwbedrijven. Met een NBR van, respectievelijk, 38.400 euro, 20.200 euro en 15.100 euro per bedrijf is het resultaat over de periode van 2019 t.e.m. 2023 voldoende om hun eigen arbeid (volledig) te vergoeden. Hiermee scoren ze wel aanzienlijk beter dan de vleesveebedrijven. Zij gaan met een NBR van -30.500 euro per bedrijf in het rood. Volgens deze indicator resteert niet voor alle productiefactoren een voldoende vergoeding. Zo kan de eigen arbeid onvoldoende worden vergoed en is er sprake van verlies, waardoor er geen ruimte is voor een beloning voor het ondernemerschap.

2    BEDRIJFSECONOMISCHE INKOMENSINDICATOREN PER SECTOR, IN EURO PER ARBEIDSKRACHT

Indien de indicatoren uitgedrukt worden in euro per bedrijf, speelt de bedrijfsgrootte en het aantal arbeidskrachten nog een grote rol en dat maakt het wat lastig om de resultaten te interpreteren. In dit deel worden de indicatoren daarom eveneens uitgedrukt per deler. Hierbij ligt de klemtoon op arbeid als belangrijke productiefactor. Voor het factorinkomen Het factorinkomen is de vergoeding voor alle ingezette productiefactoren (grond, bedrijfskapitaal en arbeid) en dit ongeacht of die extern (betaald) of eigen (aangerekend) zijn aan het bedrijf. Meer info waarbij zowel de vergoeding voor externe als interne (eigen) arbeid nog niet in rekening gebracht is, geldt het aantal voltijdse arbeidskrachten (VAK) als deler. Voor de drie andere indicatoren waar de externe arbeid al meegenomen is als kost, is dat het aantal familiale arbeidskrachten (FAK). Onderstaande figuur geeft de vier inkomensindicatoren weer voor de periode 2019-2023, en dit uitgedrukt per VAK of per FAK. 

Waar het factorinkomen, uitgedrukt in euro per bedrijf, voor de tuinbouwsectoren hoger ligt dan voor de landbouwsectoren, toont het factorinkomen uitgedrukt per VAK een ander beeld. Zo noteren de glasgroentebedrijven een factorinkomen van 607.200 euro per bedrijf, wat overeenstemt met een factorinkomen van 53.900 euro per VAK. Dit is lager dan factorinkomen per VAK van de meeste landbouwsectoren. De verklaring ligt in het grote verschil in aantal VAK: 11,4 waarvan 9,7 afkomstig is van externe arbeid, tegenover 0,1 in de landbouwsectoren. Enige nuance is op zijn plaats aangezien het factorinkomen hier gelijk wordt verdeeld over de externe en de interne (eigen) arbeid. In de praktijk zijn de reële arbeidskosten per uur voor seizoensarbeid lager dan de kosten voor betaalde arbeid en de vergoeding voor eigen arbeid van de bedrijfsleider en meewerkende gezinsleden.

Om dit uit te filteren is het bedrijfsinkomen (BI) per FAK, dat de vergoeding voor de interne productiefactoren per FAK weerspiegelt, een betere indicator. Het verschil is spectaculair bij met name de glasgroentebedrijven, maar ook de fruitteeltbedrijven scoren een pak hoger dan bij het factorinkomen per VAK. Voor de landbouwsectoren is het verschil tussen het factorinkomen per VAK en het bedrijfsinkomen per FAK veel minder groot dan bij de tuinbouw. Doordat er nauwelijks inzet is van externe arbeid, is het aantal FAK nagenoeg gelijk aan het aantal VAK.

Het familiaal arbeidsinkomen Het familiaal arbeidsinkomen (FAI) is wat overblijft als vergoeding voor de arbeid van de bedrijfsleider en (eventuele) meewerkende gezinsleden. De betaalde factor- en aangerekende factorkosten voor grond en bedrijfskapitaal (fictieve pacht en fictieve rente) zijn hierbij wel al in rekening gebracht Meer info (FAI) per FAK is de vergoeding voor de eigen arbeid per FAK. Het zijn wederom de glasgroentebedrijven die heel goed scoren (175.600 euro). De fruitteeltbedrijven landen op 93.800 euro per FAK. De landbouwbedrijven noteren, gemiddeld, 52.600 euro per FAK. Binnen de landbouwsectoren zijn de verschillen (veel) minder groot. De varkensbedrijven behalen over 2019-2023 met 70.200 euro het hoogste FAI per FAK, gevolgd door de melkveebedrijven (57.600 euro) en de akkerbouwbedrijven (42.200 euro). De vleesveebedrijven bengelen onderaan: ze zien gemiddeld genomen slechts een magere vergoeding voor eigen arbeid per FAK van 17.100 euro.

Het nettobedrijfsresultaat Het nettobedrijfsresultaat (NBR) geeft aan in welke mate de totale opbrengsten al of niet toereikend zijn om de totale kosten, inclusief de aangerekende, te dekken. Het is de vergoeding voor het ondernemersrisico (winst/verlies) en het management van de bedrijfsleider. Meer info (NBR) per FAK is in grote mate positief voor de glasgroentebedrijven. Van de landbouwsectoren halen de varkens-, akkerbouw- en melkveebedrijven in de periode 2019-2023 een positief NBR van, respectievelijk, 26.800 euro, 12.300 euro en 10.700 euro per FAK. De vleesveebedrijven scoren negatief met een NBR van -21.500 euro per FAK. Dat betekent dat de productiefactoren onvoldoende vergoed worden. De varkenshouderij scoorde in de periode 2018-2022 nog een negatief NBR, maar 2023 heeft in het vijfjaarlijks gemiddelde veel goeds gebracht.

In feite is het de combinatie van inkomensindicatoren die helpt om het rendabiliteitsplaatje in één beeld te vangen. Een negatief NBR geeft dus niet noodzakelijk aan dat de activiteit verlieslatend is. Er kan nog een voldoende inkomen zijn. Alleen ontvangt de landbouwer niet altijd loon naar werk en moet die veel uren presteren voor een lage vergoeding per uur om aan dat inkomen te raken. Het BI en FAI blijven interessante indicatoren. Die geven het inkomen aan dat overblijft als vergoeding voor alle interne productiefactoren in het geval van het BI en wat overblijft voor de vergoeding van de eigen arbeid in het geval van het FAI. Voor die laatste vergoeding is het in principe aan de landbouwer om te beoordelen of die voldoende is voor zijn/haar gemaakte arbeidsuren. Een voorbeeld hiervan is de varkenshouderij in de periode 2018-2022: ze noteerden een negatief NBR per FAK, dat een stuk lager was dan de akkerbouw, terwijl het BI en FAI per FAK positief waren en hoger dan of op gelijk niveau als in de akkerbouw. Dat is een gevolg van een groter aantal gewerkte uren per FAK. Daardoor loopt de vergoeding voor eigen arbeid hoog op en wordt het NBR negatief. De varkenshouder maakt dus lange uren en wordt daardoor niet volledig marktconform vergoed.

Tot slot geldt dat er – voor alle inkomensindicatoren – grote verschillen zijn tussen sectoren, een belangrijke volatiliteit over de jaren heen binnen de sectoren, en binnen één sector grote verschillen tussen de bedrijven. Bovenstaande figuren geven gemiddeldes weer voor de totale landbouw, land- en tuinbouw apart en enkele sectoren binnen de land- en tuinbouw per jaar, waardoor de verschillen tussen de individuele bedrijven niet zichtbaar zijn. Er zijn zowel bedrijven met een negatief BI per FAK als bedrijven met een zeer groot BI per FAK. En dit aandeel schommelt naargelang het een goed of een slecht jaar is. Echter, voor alle sectoren en ook in ‘slechte’ jaren is er altijd een bepaald percentage bedrijven dat erin slaagt om een voldoende vergoeding voor de productiefactoren te realiseren. Andersom zijn er ook tijdens ‘goede’ jaren bedrijven die hun productiefactoren onvoldoende vergoed zien. De financiële inkomensindicatoren tonen een identiek patroon.